Ufahamu huhusisha ufanyaji wa maamuzi, upangaji mipango, na ubunifu. Huathiri uwezo wetu wa kukabiliana na hali na kustawi katika ulimwengu huu.

Mzazi mwenye shughuli nyingi hupanga milo kwa wiki, humaliza mradi wa kazi, na kumsaidia mtoto kufanya kazi za nyumbani za hesabu. Mwanafunzi wa chuo hujiandaa kwa ajili ya mitihani ya mwisho na huamua masomo ya kuchukua muhula ujao. Meneja humfundisha mfanyakazi mpya, kushughulikia malalamiko ya mteja, na kukamilisha maombi ya bajeti ya idara. Katika matukio haya yote, ufahamu hufanya kazi.

Ufahamu huakisi uwezo wetu wa kukabiliana na hali ngumu na kufanya maamuzi kulingana na wigo mkubwa zaidi. Huhusisha utatuzi wa matatizo, ubunifu, na kukabiliana na mabadiliko. Ni mojawapo ya vipengele (kategoria) vidogo vinavyopimwa katika kipimo cha MHQ cha Milioni ya Afya ya Akili (Kiwango cha Afya ya Akili).

Ikiwa una ufahamu mzuri, utaweza kufanya yafuatayo:

• Kujirekebisha pindi unapokabiliwa na mabadiliko ya utaratibu
• Kubuni mawazo mapya na kutafuta fumbuzi za matatizo
• Kutanguliza, kupanga, na kuratibu kazi na shughuli
• Kutathmini hatari zilizopo wakati wa kufanya maamuzi.

Mtu anayepitia shida ya kiufahamu anaweza kufanya yafuatayo:

• Kuhangaika kuuelewa ulimwengu
• Kupitia wakati mgumu katika kufanya maamuzi ya msingi
• Kuchukua uthubutu ambao hauendani na taswira kubwa zaidi

Sababu za Ufahamu Mdogo

Kunaweza kuwepo sababu nyingi za ufahamu mbovu. Mtu anaweza akawa anakabiliana na tatizo la afya ya akili linaloathiri uwezo wake wa kufikiri. Vinginevyo, mtu anaweza kuwa amepata jeraha la ubongo au kuathiriwa na athari za dawa. Baadhi ya hali za kinasaba zinaweza pia kuathiri ufahamu. Kwa watu wazima wanaozeeka, ufahamu unaweza pia kupungua kadri muda unavyosonga.

Ikiwa umepata alama ya chini sana ya ufahamu katika kipimo cha MHQ (0 au pungufu), unapaswa kuzingatia kutafuta ushauri wa kitaalamu ili kushughulikia masuala yoyote, na kuondoa matatizo yoyote yaliyopo. Ikiwa unahitaji usaidizi wa kupata huduma za ndani, unaweza kuwasiliana na Idara ya Huduma za Afya ya Akili na Udhibiti wa Matumizi Mabaya ya Dawa (SAMHSA) kama upo nchini Marekani.

Je, Ninaweza Kuongeza Ufahamu Wangu?

Kuna baadhi ya njia unazoweza kutumia kuboresha ufahamu wako. Ikiwa kuna sababu ya ndani au ya nje inayoathiri utambuzi wako, basi kushughulikia suala hilo kutaweza kusaidia kutatua tatizo lililopo. Kwa mfano, wakati mwingine watu wenye matatizo ya kihisia (mfano unyogovu au mgandamizo wa mawazo) au viwango vya juu vya mfadhaiko wa kihisia wanaweza kupata shida katika kufanya maamuzi na kuweka mipango. Vipindi vya kurukwa na akili au mania vinaweza pia kuathiri michakato ya kufikiria. Kwa upande mwingine, kutunza afya yako ya kihisia husaidia ufahamu.

Wakati mwingine ni muhimu kukabiliana na ugonjwa wa kimwili. Kwa mfano, kuna baadhi ya dawa ambazo zinaweza kupunguza kasi ya kuendelea kwa Ugonjwa wa Alzeima na kusaidia kuhifadhi stadi za ufahamu kwa muda mrefu zaidi. Au, ikiwa mtu amepata jeraha la ubongo, anaweza kubuni njia mpya za kukabiliana na changamoto za kumbukumbu au utatuzi wa matatizo kwa muda.

Hata hivyo, ingawa dawa fulani inaweza kusaidia ubongo, inaweza pia kuwa tatizo, na kusababisha madhara ambayo huathiri ufahamu. Hivyo basi jambo muhimu ni wewe kuzungumza na timu yako ya matibabu ili usaidiwe kutambua na kushughulikia njia bora zaidi ya kufanyia kazi kwa ajili ya hali yako kibinafsi.

Ikiwa una alama chanya ya ufahamu katika kipimo cha MHQ, daima kuna njia unazoweza kutumia kujipatia changamoto chanya zaidi na kulinda ubongo wako baada ya muda. Taasisi ya Kitaifa ya Kuzeeka (NIA) inapendekeza kutunza afya yako ya kimwili, kuichangamsha akili yako kupitia kujifunza maarifa na ujuzi mpya, na kuchangamana na watu wengine kwenye jamii. Kwa mfano, shughuli kama vile kujitolea, kufanya jambo fulani linalokuburudisha, au kujifunza mafunzo fulani kunaweza kukusaidia kujenga “hifadhi ya ufahamu,” kwa mujibu wa NIA. Hili linaweza kuusaidia ubongo kukabiliana na athari za kuzeeka. Hata kuna ushahidi fulani unaoonyesha kwamba stadi za ufahamu zinaweza kufundishwa kikamilifu kwa wazee.

Shughuli kama vile kudumisha umakini na kushiriki katika tafakari zinaweza pia kusaidia kupunguza msongo wa mawazo, jambo linalosaidia kuboresha ufahamu. Shughuli zinazounganisha umakini na miondoko ya mwili, kama vile yoga au tai chi zinaweza kusaidia kuboresha utendaji kazi wa ubongo baada ya muda. Idara ya Afya katika chuo cha Harvard imebainisha kuwa tai chi inaweza kupunguza tatizo la ukichaa kwa baadhi ya wagonjwa na pia kuboresha utendaji kazi wa ubongo kwa wale ambao hawajawahi kuwa na tatizo kama hilo. Katika tathmini ya tafiti 20 kuhusu tai chi na ufahamu, tai chi ilionyesha kuboresha utendaji kazi wa mtu—hasa uwezo wa kufanya kazi nyingi kwa wakati mmoja, kudhibiti wakati na kufanya maamuzi—hata kwa watu ambao hawakuwa na upungufu wowote katika uwezo wao wa ufahamu hapo awali.

Ufahamu huathiri maeneo mengi maishani mwetu. Hivyo, ni vema kuelewa kwa nini jambo hili ni muhimu, jinsi ya kulilinda, na kwa nini ni muhimu kutafuta usaidizi kama ukiuhitaji.